Van explosies tot amputaties

Armand van Wijck

Vorige week vond in Ede het congres ‘Industriële Veiligheid 2011’ plaats. Een perfecte timing zo leek, met de chemicaliënbrand uit Moerdijk nog vers in het geheugen. Hoogtepunt van de dag was een demonstratie explosiegevaar van DSM.

Indiana Jones-muziek, gedimde lichten en een podium volgebouwd met proefopstellingen vormden het strijdtoneel voor de anderhalf uur durende explosievenshow van DSM Resolve. Na de gebruikelijke ‘don’t try this at home’-disclaimer kregen bezoekers live demonstraties van onder andere gasexplosies, stofexplosies en implosies. Presentator René Hoekstra: ‘We gebruiken minimale hoeveelheden met maximale effecten’. Hoekstra demonstreerde samen met collega Eddy van ’t Oost de effecten van een zogenaamde bleve; een boiling liquid expanding vapour explosion (kokende vloeistof-gasexpansie-explosie). Zelfs met een kleine hoeveelheid aanstekergas resulteerde dit al in een forse vuurbal van pakweg een kubieke meter.

 

In de praktijk kunnen bleve’s ontstaan bij tanks gevuld met een gas dat zich onder druk als een vloeistof gedraagt, zoals lpg. Als een brand ontstaat die van buitenaf de metalen wand van een tank verhit, neemt de druk binnen in de tank toe en gaat een deel van de vloeistof over in de gasfase. Als gevolg daarvan zorgt een ontluchtingsventiel bovenop de tank ervoor dat de vrijgekomen vloeistofdamp uit de tank ontsnapt, om zo de druk te stabiliseren. Wanneer het vloeistofniveau aanzienlijk gedaald is en de metalen wand blijft opwarmen, implodeert de tank. Hierdoor daalt de druk en daarmee ook het kookpunt van de vloeistof, waardoor er in zeer korte tijd een enorme hoeveelheid damp ontstaat. Wanneer het omringende vuur deze damp ontsteekt (bijvoorbeeld via het ontluchtingsventiel) is een enorme vuurbal het gevolg.

 

Ook aan cijfers geen gebrek tijdens deze demonstratie. Zo wisten de heren te vertellen dat er in Europa per jaar tweeduizend chemische incidenten (bijvoorbeeld lekkages, branden of explosies) voorkomen en één grote brand per dag. Opvallend genoeg kan een statisch geladen persoon uitstekend dienen als ontstekingsbron voor branden en explosies. ‘De elektrische energie van een statisch geladen persoon is zo’n 10 tot 15 mJ en voor een brandbaar mengsel is maar 1 mJ ontstekingsenergie nodig’, weet Hoekstra.

 

Het congres was niet alleen gericht op brand- en explosiegevaar, ook machineveiligheid was een belangrijk aandachtspunt. Henk Poortman – veiligheidsdeskundige bij organisatieadviesbureau Kader – opende zijn presentatie met arbeidsinspectierapporten over machine-ongevallen: gemiddeld 5 doden en 221 amputaties per jaar. Bij het zoeken naar oplossingen richt Poortman zich met name op de ontwerpfase van machines: ‘De eerste verantwoordelijkheid voor het veilig maken van een machine ligt bij de ontwerper of fabrikant. Op een veilige machine staan geen waarschuwingen, omdat de ontwerper er al alles aan gedaan heeft om risico’s weg te nemen’, aldus Poortman.

 

Volgens hem moeten ontwerpers zich richten op ‘aanvaardbaar letsel.’ Een gewaagde term, maar Poortman doelt hiermee op mogelijkheden die letselschade tot een minimum beperken. Een mooi voorbeeld hiervan is de ‘SawStop’ van het gelijknamige Amerikaanse bedrijf. Dit veiligheidssysteem stuurt een continu elektrisch signaal door een tafelcirkelzaag. Wanneer een mens de zaag aanraakt, verandert dit signaal omdat het menselijk lichaam stroom geleidt. Die verandering in het signaal activeert de aluminium rem van het veiligheidssysteem, die de zaag binnen vijf milliseconden tot stilstand brengt. De gebruiker zal hierdoor niet meer dan een kleine snee in de vinger oplopen. Volgens Poortman kan er nog wel een schepje bovenop: ‘De mens blijft in elk systeem de zwakke schakel. Daar waar je de invloed van de mens volledig kunt uitschakelen, gaat de veiligheid in absolute zin omhoog.’