Johan Herrenberg
De twee pijlers van dit tijdperk zijn het beeld en het internet. En in de populaire cultuur worden ze verenigd in de meme. De term is een vondst van Richard Dawkins, die naast een atheïst met bekeringsijver ook nog bioloog is. De meme vormt in zijn boek The Selfish Gene uit 1976 de tegenhanger van het gen: waar het gen betrekking heeft op de biologische evolutie, heeft de meme betrekking op de culturele evolutie. Memes zijn aanstekelijke ideeën die onze visie op de werkelijkheid ‘framen’.
Sinds we met de smartphone het internet 24/7 in onze zak hebben, is de webvariant van de meme razend populair. Voor een tijd die geen tijd heeft en meent dat een beeld meer zegt dan duizend woorden (alsof beelden zélf soms geen verklaring behoeven), is de meme ideaal: kijken, lezen, klaar. Alles kan een meme worden en ‘viral gaan’, van tevoren weet je dat nooit: van een gebaar of zin in een film tot een ruzie in een tv-programma; van een situatie of een mediagebeurtenis tot een sacherijnige kat. De oorspronkelijkheid en creativiteit van deze tijd zit in knippen en plakken, samplen en mixen, er is een letterlijk grenzeloze bewerking van bestaande teksten, beelden en code.
Maar het memefeest zou, voor Europa althans, wel eens voorbij kunnen zijn. Het ‘open’ internet wordt serieus bedreigd. ‘Open’ tussen aanhalingstekens, omdat die openheid ook omgekeerd werkt: internet gebruiken is door internet gebruikt worden. Dat heet ‘dialectiek’ (uw lokale filosoof vertelt u er meer over). Wat is het geval? Een commissie van het Europees Parlement nam – misschien weet u het – onlangs de Auteursrechtenrichtlijn aan, inclusief Artikel 13 dat internetplatforms ertoe verplicht uploads vooraf te filteren. In juli moet het Europees Parlement hierover nog stemmen. Als dat ook ja zegt, eindigt voor ons Europeanen feitelijk het internet zoals we dat kennen. Doorverwijzen naar een krantenartikel, citeren, een filmfragment gebruiken, alles valt dan onder het auteursrecht. En Artikel 11 stelt dat we voor dat genoegen ook nog moeten betalen (de ‘linktax’).
Als mensen vooraf elke upload moesten controleren, dan is dat werkgelegenheid voor miljoenen. Maar dat gebeurt natuurlijk niet. Software zal de controle vooraf moeten doen, een algoritme wordt de rechter die beslist of op bepaalde content copyright zit of niet. Nu kun je uploaden naar een platform en volgt de controle pas achteraf door de rechthebbende. Dan zal het platform vooraf gaan filteren voor de rechthebbende en draagt het de verantwoordelijkheid. Het doorgeefluik screent de maaltijd en vernietigt hem zo nodig.
Inkomsten garanderen voor rechthebbenden, alla. Maar als deze richtlijn er komt, is het voor de EU met het vrije verkeer van informatie op het internet gedaan. We moeten onze Europarlementariërs maar eens waarschuwen.
