Oplossing Energieprobleem?
door: Loet van Bergen
Vandaag publiceerden Experts een pleidooi voor Energiebesparing. In de komende (print-) editie van Technisch Weekblad, verschijnt a.s. vrijdag, doet de Redactie op voorspraak van de NVDE een aantal suggesties om binnen een jaar vijf miljard kuub aardgas te besparen! Gelet op het Pleidooi heeft de Redactie van TW besloten het artikel al eerder digitaal te publiceren.
Nederland kan op korte termijn veel minder aardgas verbruiken door een combinatie van snelle energiebesparing en versnelde duurzame opwekking. De komende ‘winterpiek’ in de vraag naar aardgas kan daardoor al lager uitvallen: binnen een jaar is een besparing van bijna vijf miljard kuub mogelijk. Binnen zo’n vier jaar is zelfs een besparing van 10 miljard kuub aardgas haalbaar. Nederland gebruikt nu zo’n 40 miljard kuub, waarvan circa 5 miljard kuub afkomstig is uit Rusland.
Nederland bevindt zich in de overgangsfase van ‘oranje-grijze’ energie (aardgas) naar ‘oranje-groene’ energie: zelf opgewekte duurzame energie. Juist in de huidige tussenfase is onze afhankelijkheid van energie-import groot. Het versnellen van de energietransitie is daarop het beste antwoord. De NVDE heeft uitgewerkt welke mogelijkheden er binnen een jaar zijn en welke binnen vier jaar, met een indicatie van de bijbehorende vermindering van het Nederlandse gasverbruik. Deze lijst is niet uitputtend maar geeft wel belangrijke oplossingsrichtingen. Het bestaande klimaatbeleid werkt al sterk de goede kant op, vaak gaat het om versnelling daarvan. Per maatregel geven wij een indicatie van de vermindering van het Nederlandse gasverbruik die de maatregel oplevert (uitgedrukt in bcm, één miljard kuub aardgas).
Isoleren
Een relatief simpele maatregel voor energiebesparing om mee te beginnen is thermische isolatie van de industrie. De potentie voor CO2, -reductie is 2,7 Mton volgens de brancheorganisatie zelf, dat is 1,5 bcm (miljard m3) aardgas. Hetzelfde geldt voor het isoleren van woningen en vooral huurwoningen. Maak vaart met het Nationaal Isolatieprogramma en het versneld verduurzamen van huurwoningen via afspraken met – en maatregelen bij woningcorporaties en particuliere verhuurders. Zet in op een maximaal haalbaar pakket dat vóór volgende winter uitgevoerd kan worden én een pakket voor de komende paar jaar, is het devies van NVDE. Verlaag daarnaast de drempels voor isolatiebudgetten, waaronder het schrappen van de eis van twee maatregelen in de ISDE en maak de regelingen toegankelijker voor lagere inkomens. PBL schat het potentieel voor 2030 van deze maatregelen op ruim 3 Mton (bijna 2 bcm aardgas). Het zou mogelijk moeten zijn om binnen een jaar daar een zesde (0,5 Mton, 0,3 bcm)) van te realiseren, en binnen enkele jaren de helft (totaal 1,5 Mton, 0,6 bcm).
Milieubeheer
Het NVDE pleit ervoor dat er spoedcontrole plaatsvindt op de Wet Milieubeheer: dit is een bestaande verplichting die beperkt wordt nageleefd. Alle energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd korter dan vijf jaar moeten verplicht worden genomen zoals bijvoorbeeld het vervangen van alle ouderwetse TL-balken in bedrijven en industrie door LED. Voor het Klimaatakkoord heeft PBL dit effect ingeschat op 0,9 Mton CO2-reductie (vooral via minder elektriciteitsvraag), of 0,3 bcm aardgas. Naast de ‘stok’ van controle bepleiten ze koppeling aan een bespaarservice voor bedrijven met analyses, doorverwijzing naar oplossingen en hulp om vraag te bundelen (tbv efficiency en lagere kosten). Het potentieel van deze maatregel voor industrie en dienstensector ligt volgens TNO op 1,2 Mton CO2, dat is volgens NVDE zo’n 0,8 bcm aardgas. Het effect kan worden vergroot door eis op te rekken naar een terugverdientijd van zeven jaar en door verplichting uit te breiden met opwekking (bv zon, warmtepomp). Bovendien kan de bespaarplicht ook worden uitgebreid naar bedrijven die er nu niet onder vallen (groter én kleiner).
Inregelen installaties
Een maatregel die volgens het NVDE veel zoden aan de dijk zet, is het beter inregelen van de warmte- en elektrische installaties, bijvoorbeeld bij scholen en ziekenhuizen. Zet de ketel niet te warm, doe verwarming en verlichting uit als er niemand is. Hier is een significante snelle besparing mogelijk, tegen zeer lage kosten en zelfs met directe opbrengsten. Voor het Klimaatakkoord heeft Plan Bureau Leefomgeving (PBL) al becijferd dat hier 2,7 Mton aan CO2-emissiereductie valt te behalen, dat is ruim 1 bcm aardgas. Hetzelfde geldt voor de inregeling van warmte installaties in woningen. Dit levert een directe vermindering van de gasvraag op. PBL schat dit potentieel in op 1,7 Mton CO2 oftewel bijna 1 bcm aardgas.
Mobiliteit
Voor de korte termijn zijn gunstiger bijtellingsregels nodig voor emissievrije auto van de zaak (eventueel door een combinatie met lichte verhoging van de bijtelling voor conventionele auto’s). Zet daarbij zoveel mogelijk in op slim laden, versterk de link tussen opwekken en het laden van voertuigen. En meteen koppelen aan de ‘stok’: vanaf 2025 verplicht alle zakelijke auto’s emissievrij. Bijkomend voordeel is dat je dan nog voor 2030 fors aanbod aan tweedehandsauto’s voor particulieren hebt: namelijk de leaseauto’s die na drie of vier jaar worden verkocht. Het subsidiebudget voor elektrische auto’s (zowel nieuw als tweedehands) is al ruim voor de helft aangevraagd. Het zou goed zijn om dit budget uit te breiden – en daarin ook deelauto’s mogelijk te maken. Deelauto’s hebben een nog grotere impact: zij besparen vaak meer fossiele kilometers doordat meer mensen ze gebruiken. Bovendien wordt elektrisch rijden zo voor meer mensen toegankelijk. Daarnaast zijn in het verkeer relatief snelle besparingen mogelijk door een lagere snelheid op de wegen; de bandenspanning op peil te brengen; door vaker de fiets en het OV te pakken; en door veel te blijven thuiswerken, waar dat mogelijk is.
Verduurzaming woningen
Hier zijn vele opties: zonneboilers en -panelen, warmtepompen. Er bestaan al gunstige regelingen zoals de ISDE en de salderingsregeling, zeker bij huidige energieprijzen. Winst kan vooral nog worden behaald door bewoners te ontzorgen, bij het maken van een keuze van de techniek bijvoorbeeld een warmtepomp of hybride in plaats van een nieuwe Cv-ketel. Een goede stap in deze richting is dat de overheid apparaten die volledig functioneren op fossiele brandstoffen op termijn wil uitfaseren. Verder promoot de NVDE de samenwerking met collectieven (energiecoöperaties, VvE’s), waardoor ook meer schaal gemaakt kan worden. Ondersteun de collectieve (buurt)aanpak in professionalisering en organisatie, bijvoorbeeld bij collectieve isolatieacties en kleinere energiebesparende maatregelen zoals tochtstrips, deurdrangers, lagere verwarming enz. De overheid en gemeenten zouden een campagne kunnen starten en iedereen een pakket kunnen aanbieden en met soort klusbus door de wijken rijden, zoals de gemeente Rotterdam nu bijvoorbeeld doet met een energiebox die jaarlijks 180 euro besparing kan opleveren. Met bovengenoemde maatregelen zou hiermee binnen een jaar 0,6 bcm aardgas uit te sparen zijn, en binnen enkele jaren in totaal bijna 2 bcm.
Opwekking
Er zijn veel alternatieve mogelijkheden voor fossiele energie maar de doorlooptijd van projecten is doorgaans te lang. De NVDE stelt voor om de doorlooptijden over de hele keten (opwek, infrastructuur, afname) te versnellen. Het bouwen van projecten duurt vaak zo’n twee jaar, de processen om aan de slag te kunnen, duren vaak zo’n 6 tot 8 jaar. Dit is hét moment om daar tot een doorbraak te komen, met behoud van inspraakmogelijkheden. Omdat het hier gaat om een zaak van groot publiek belang is dit alle inzet waard. Dit haalt vooral reductie van gasvraag naar vóren. Ook vindt de NVDE dat duurzame warmte en groen gas als vervanging van aardgas maar zeer matig van de grond komen. Daarom is de komende SDE-ronde cruciaal: zorg dat die projecten het wel gaan redden o.a. voor geothermie, aquathermie, groen gas, groene waterstof, elektroboilers, warmtepompen, etc. Die komen aan bod door het budget voldoende ruim te maken (12 miljard euro, volgens de analyse van Aurora voor de NVDE). De structurele oplossing is het inrichten van een afzonderlijk en toereikend budget voor o.a. duurzame warmte en voor duurzaam gas. Een budget van 3 miljard naar duurzame warmte en groen gas leidt tot ruim een halve bcm minder vraag naar fossiel aardgas. Dat kan in latere jaren nog worden herhaald; potentieel is er genoeg. Dan zal ook de hoeveelheid bespaard aardgas een veelvoud zijn van deze 0,5 bcm.
Biomassa
Duurzame biomassa is volgens NVDE relatief snel op te schalen. De bestaande inzet van houtige biomassa bespaart al 3 bcm gas, Dat is al substantieel en kan nog groeien, binnen strikte criteria voor de duurzaamheid van de bron en de luchtkwaliteit in de leefomgeving. In de glastuinbouw wordt circa 3 bcm aardgas per jaar gebruikt in aardgasketels die op korte termijn vervangen kunnen worden door bioketels. Binnen enkele jaren moet het mogelijk zijn om daar een kwart van te realiseren wanneer nieuwe projecten voor lage-temperatuurwarmte uit houtige biomassa weer in de SDE++ worden toegelaten. Bovendien kunnen bioketels helpen om versneld stadsverwarming van de grond te krijgen, in combinatie met andere duurzame warmtebronnen die het moeilijker hebben om in de piekvraag in de winter te voorzien.
Zonne-energie
Zonprojecten gaan relatief snel, maar daar lopen we tegen nieuwe knelpunten aan (netcongestie). De inzet van batterijsystemen bij grote zonprojecten kan de inpassing helpen versnellen en zo meer projecten mogelijk maken. In het initiatief ‘Samen sneller het net op’ zijn structurele oplossingen in kaart gebracht: Bovendien kunnen zon (en wind) zo gedurende een groter deel van de dag en het jaar leveren en is de inzet van kolen- en gascentrales minder nodig. Het is ook minder nodig om duurzame stroom die niet getransporteerd kan worden ‘weg te gooien’. Batterijen dalen snel in prijs en groeien in vermogen dus daardoor wordt deze optie steeds aantrekkelijker. Met goed beleid kan Nederland die ontwikkeling versnellen.
Waterstof
Waterstofproductie en elektrolyse op land en op zee kunnen richting 2030 een belangrijke rol gaan spelen. Verschillende grote partijen en innovatieclubs zetten daar nu op in denken dat dit een serieuze kans maakt om al in 2030 bij te dragen. De productie van groene waterstof is cruciaal als alternatief voor aardgas en op zee heeft Nederland vele mogelijkheden om dit te ontwikkelen. Door optimalisatie van windturbine & elektrolyzer kan per vierkante kilometer zeeoppervlak meer waterstof worden geproduceerd (wat compenseert voor het conversieverlies) en kan het transport naar land en op land via de gasleidingen. Zo kan de vraag naar groene waterstof, bijvoorbeeld uit de industrie, vanaf de bron worden bediend en wordt bovendien het elektriciteitsnetwerk ontzien. Dit kan een nieuw, inspirerend icoon van de transitie worden waar Nederland opnieuw in uitblinkt. Het behalen van de klimaatdoelen in 2030 kan alleen door sterke inzet op elektrificatie. Het is belangrijk om extra vraag en extra aanbod goed te matchen, ook in relatie tot de benodigde energie-infra. Daarbij is het onvermijdelijk dat de uitstoot van de elektriciteitssector verder omlaaggaat, terwijl de productie toeneemt. Groene waterstof kan daar een belangrijke rol bij spelen en heeft een sterke impuls nodig: niet alleen omdat dit (anders dan blauwe waterstof) direct aardgas bespaart, maar ook omdat de EU in Fit-for-55 eist dat 50% van de waterstof groen is.
Wetgeving
Maak vaart met wetgeving gericht op collectieve warmte en het aardgasvrij maken van wijken. Het gaat hier om behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer en Eerste Kamer dat gemeenten de mogelijkheid geeft om wijken van het gasnet af te koppelen op basis van de Transitievisie warmte (doorzettingsmacht). En om snelle invoering van de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw). Voer bovendien snel een nationale subsidieregeling voor het afdekken van de onrendabele top van warmtenet aansluitingen. Maak voldoende budget beschikbaar zodat 1 miljoen woningen voor 2030 kunnen worden aangesloten (Afspraak klimaatakkoord was 700.000 woningen). Deze maatregel is ondersteunend aan de stimulering van duurzame warmte.
