Jan Spoelstra
In juni lichtte minister Cora van Nieuwenhuizen (IenW) de Tweede Kamer in dat een grote pomp van het gemaal IJmuiden in het Noordzeekanaal 9 tot 12 maanden moet wachten op een nieuw onderdeel waardoor de pomp tot die tijd buiten gebruik is. Hoe zorgen we voor afdoende afvoer van water? Moeten we hopen dat het niet te hard gaat plenzen?
Via het gemaal en de spuisluis bij IJmuiden verlaat jaarlijks circa 4,6 miljard m3 water het Noordzeekanaal. ‘De helft daarvan stroomt bij laagwater via de spuisluis naar de Noordzee, voor de andere helft gebruiken we in totaal zes pompen,’ aldus Jan Rienstra, omgevingsmanager bij Rijkswaterstaat. Voor de jaren ’70 was bemaling in het Noordzeekanaal via IJmuiden nog niet nodig. In 1974 installeerde RWS vier pompen met elk een capaciteit van 40 m3/s. In 2004 kwamen daar pomp 5 en 6 bij, die elk 50 m3/s kunnen verpompen. Deze zouden eerst alleen als reservepompen fungeren.
Eén van de twee in 2004 geplaatste pompen is sinds april defect. Rienstra: ‘Na inspectie bleek dat de rotor van de elektromotor beschadigd is geraakt. Dergelijke motoren en componenten worden specifiek voor één installatie gemaakt, het gaat om een groot onderdeel dat niet zomaar te bestellen valt.’ Deze rotor bestaat uit een grote hoeveelheid zeldzaam magnetisch materiaal. Grote commerciële spelers in de industrie, waar vergelijkbare motoren voorkomen, hebben daarom van dit soort cruciale onderdelen vaak één of twee op voorraad.
Hoe cruciaal zijn pompen 5 en 6 om Nederland droog te houden? ‘In slechts 7% van de tijd staat bovenop de vier oude pompen één van die twee pompen te draaien. In 2% van de tijd moeten we alle zes pompen inschakelen.’ Als je bedenkt dat Rijkswaterstaat meer dan 50 m3/s aan extra pompcapaciteit op de kade gaat zetten, kunnen we ervan uit gaan dat heftige regenbuien opgevangen kunnen worden. ‘Maar we weten nog niet waarom de relatief nieuwe pomp 5 zo snel defect is gegaan, daarom willen we pomp 6 niet te veel belasten. Daarom bereiden we ons voor op extra maatregelen mocht dat nodig zijn,’ aldus Rienstra.
‘Dat begint met het waterpeil, o.a. in de Lek, en de weersvoorspellingen in de gaten te houden’, zegt Rienstra. ‘Zo zullen we dit najaar regelmatig voorbemalen, om het waterpeil preventief omlaag te brengen zodat we grote hoeveelheden water die via de rivieren en voorspelde regenval op ons af zullen komen, kunnen opvangen zonder dat het peil te hoog komt.’ Het waterpeil in het Noordzeekanaal en op het Amsterdam-Rijnkanaal probeert Rijkswaterstaat doorgaans op -40 cm NAP te houden. Tijdens het voorbemalen kan dit zakken naar minimaal -47 cm NAP en het is verantwoord om het waterpeil te laten stijgen tot -30 cm NAP. Als dat niet genoeg blijkt, dan kan via het gemaal bij Zeeburg ook water afgevoerd worden naar het Markermeer.
Het is een complexe puzzel. De zeescheepvaart op het Noordzeekanaal mag niet vastlopen op de Coentunnel, en binnenvaartschepen op het Amsterdam-Rijnkanaal moeten niet klem komen te zitten onder de bruggen. Rijkswaterstaat heeft in deze regio daarnaast ook te maken met de waterschappen rondom het Noordzeekanaal die circa 30% van het Nederlandse landoppervlak beslaan en die een groot deel van hun overtollige water afvoeren via het Noordzeekanaal. Daarom maken ze afspraken met deze waterschappen over scenario’s hoe te handelen bij hoog water en de afvoer van veel regenwater.
En dan is er ook nog het probleem van verzilting van de binnenwateren. Hiervoor moet Rijkswaterstaat extra zoetwater aanvoeren vanuit de Lek om de zouttong vanuit zee tegen te houden. Maar dat extra zoetwater moet ook weer worden afgevoerd.
Is er nog het paardenmiddel om één van de zeesluizen open te gooien bij laag water? Rienstra: ‘In theorie kunnen we dat doen met de Noordersluis, daar hebben we ook naar gekeken. Maar in oktober en november hebben we vaak langdurig te maken met krachtige wind uit het Noordwesten die het water op de Noordzee op stuwt, dus we kunnen er niet vanuit gaan dat we daar iets aan hebben.’
