Thomas van de Sandt
De wetenschap laat zich van zijn beste kant zien in de discussie rond germline editing en andere technieken om het menselijk genetisch materiaal te veranderen.
‘Diepe en verontrustende vragen’, daar ging het volgens Nobelprijswinnaar David Baltimore over op de International Summit on Human Gene Editing, waar honderden biomedici, ethici en wetgevers bijeenkwamen om te bespreken hoe ver we moeten gaan met genetische modificatie voor medische doeleinden.
Aan de ene kant is er de belofte dat de nieuwste biomoleculaire technieken de kans om voor eens en altijd genetische aandoeningen te verhelpen. Aan de andere kant is men bang voor ‘designer baby’s’ en onvoorziene gevolgen die zich generaties lang laten voelen. Het is een kwestie waar de wetenschappelijke wereld zelf ook nog over verdeeld is.
Want als iets kán, ga er dan maar vanuit dat het ergens ter wereld ook gebeurt. Genetisch gemodificeerde stieren, gekloonde schapen, varkens met menselijke organen en muggen die geen malaria meer kunnen overbrengen; wat hebben we nog niet gezien?
Genoeg, zo blijkt. De nieuwste ontwikkeling, waar de deelnemers aan de internationale top het meest huiverig voor zijn, is ‘germline editing’: het modificeren van eicellen, zaadcellen en embryo’s zodat genetische aandoeningen ook voor toekomstige generaties verholpen worden. Met het zogenoemde CRISPR/Cas9 systeem is het relatief eenvoudig en goedkoop om op zeer specifieke plekken in het dna te knippen en te plakken, wat germline editing binnen handbereik brengt. Chinese onderzoekers deden zelfs al een – mislukte – poging om op deze manier in het lab een menselijke embryo te modificeren.
Opvallend is dat Jennifer Doudna, onderzoeker bij Berkeley die het CRISPR/Cas9 systeem mede heeft ontwikkeld, zelf heeft aangestuurd op een discussie over de gevolgen van haar uitvinding. Haar initiatief heeft uiteindelijk geleid tot de internationale top vorige week. De organisatie van die top concludeerde dat het genetisch modificeren van een embryo met als doel om tot een zwangerschap te komen een stap te ver gaat; in ieder geval tot de technische bezwaren zijn verholpen – CRISPR/Cas9 knipt ook nog weleens op de verkeerde plek – en verschillende ethische commissies een uitspraak over de kwestie hebben gedaan. Het compleet verbieden van genetische modificatie aan zaadcellen, eicellen en embryo’s in het lab gaat het organisatiecomité te ver. ‘We willen de deur naar dit idee niet voorgoed sluiten’, aldus Doudna.
De moleculair bioloog verdient met haar initiatief een dikke pluim. Met deze top laat de wetenschap zich weer eens van haar beste kant zien: bewust van de maatschappij, zelfkritisch en behoedzaam. Bovendien waren het niet alleen de Amerikaanse en Britse wetenschapsorganisaties die de top organiseerden, ook de Chinese Academy of Sciences deed mee. Dat geeft de conclusies mondiaal gezien meer gewicht.
Toch blijft het de vraag of het genoeg is. Er zijn genoeg landen waar de regelgeving met betrekking tot genetisch onderzoek een stuk vrijer, of zelfs helemaal afwezig is. Het lijkt veel gevraagd dat ook de wetenschappers in deze landen zullen afzien van germline editing.
En als de techniek eenmaal in de (illegale) medische wereld beschikbaar komt, zullen de tripjes van rijke koppels met een genetische afwijking in de familie én een kinderwens vanzelf volgen.
