René Didde
De verhouding tussen de hoeveelheid land en water op aarde is tussen 1985 en 2015 veranderd: er kwam 173.000 km2 land bij ten koste van water, terwijl er omgekeerd 115.000 km2 land werd omgezet in water. Dat exacte inzicht danken we aan een nieuw meetinstrument van Deltares: de Aqua Monitor, waarover het instituut eind augustus publiceerde in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Climate Change.
Nu is de netto landaanwas op aarde van ongeveer 1,4 maal de oppervlakte van Nederland in een tijdsbestek van dertig jaar op zich niet bijster boeiend, maar de inzichten dienen vooral een ander doel. ‘We kunnen vanaf heden op wereldschaal zien hoe de wereld verandert, bijvoorbeeld als gevolg van de klimaatverandering met de stijgende zeespiegel’, zegt Fedor Baart, mede-bedenker van het monitoringsprogramma.
Het open source-programma biedt echter ook op regionale en zelfs op lokale schaal inzicht in de veranderingen in het waterbeheer van een land, provincie of gemeente. ‘Je kunt zien welke polders onderlopen bij jou in de buurt en waar bassins voor waterberging worden aangelegd’, zegt Baart. Doordat het programma met een resolutie van 30 m werkt, valt bij wijze van spreken zelfs te ontdekken welke buren nu precies over een zwembad beschikken.
De gegevens komen uit de databestanden van satellieten als die van NASA, die al gedurende meerdere decennia eindeloos veel rondjes om de aarde draaien. Google stelt Earth Engine-software beschikbaar om deze beelden te bewerken. Dat ze nu voor iedereen beschikbaar zijn, komt door het algoritme die dergelijke snelle bewerking van de enorme bestanden mogelijk maakt. De formules daarvoor zijn ontwikkeld door Gennadii Donchyts, een remote sensing specialist van Deltares.
De van oorsprong Oekraïense ingenieur werkte aan het algoritme voor een promotieonderzoek bij de afdeling Watermanagement aan de TU Delft. ‘Het algoritme bewerkt de satellietbeelden om de veranderingen van water naar land en van land naar water op onze planeet in de tijd te detecteren’, vertelt Donchyts. ‘Nieuw water licht op de kaarten op als lichtblauwe puntjes terwijl nieuw land als lichtgroene puntjes is afgebeeld.’
Scrollend over de kaart van de wereld zijn opzienbarende veranderingen te zien. In Nederland springt vooral de Zandmotor bij Hoek van Holland in het oog. ‘Je ziet ook dat vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw de kustlijn goed in stand wordt gehouden door de zandsuppleties. Heel Holland groeit vooralsnog netjes mee met de zeespiegelstijging’, zegt Baart.
Ook op wereldschaal lijkt de aanwas van land langs de kusten van bijvoorbeeld China en Dubai de zeespiegelstijging voorlopig bij te benen. Nieuwe bruggen, landhoofden en eilanden kleuren prachtig lichtgroen. Bedreigde atollen en eilandengroepen als Tuvalu in de Polynesische archipel komen wat minder goed uit de verf door gebrekkige dekkingsgraad van de satellieten, maar daar wordt aan gewerkt, aldus Deltares.
Baart wijst erop dat de Aquamonitor bijdraagt aan betere verhoudingen tussen overheden, burgers en ngo’s. ‘Het is een objectieve open tool, die inzicht verschaft in bijvoorbeeld de hoeveelheid zoet water die bovenstrooms voor irrigatie wordt afgetapt, de exacte omvang van zoetwaterreservoirs en de reservoirs voor stuwdammen.’ Een filmpje toont genadeloos de verdroging van het Aralmeer in Kazachstan. In Myanmar zegt het nationale instituut dat er 400 km2 aan waterreservoir is bijgekomen. De monitor toont in werkelijkheid 1.180 km2.
Ook kan de monitor wetenschappelijke inzichten vergroten. Zo viel het op dat op het plateau van Tibet de laatste dertig jaar veel meer water ligt. Baart: ‘Zijn dat regenreservoirs, of is dat smeltwater van gletsjers in de Himalaya? Daar kunnen we nu beter naar kijken.’
Het nieuwe instrument kan ook politieke conflicten als gevolg van waterbeheer helpen te beteugelen. Begin juli van dit jaar zorgde de Hwanggang-dam in Noord-Korea, slechts 42 km van de grens met Zuid-Korea, nog voor problemen toen deze dam zonder aankondiging door Noord-Korea werd opgezet en mensen in Zuid-Korea moesten worden geëvacueerd.
