Gerald Schut
Sinds afgelopen zomer staat de wereld op zijn kop. Vrijwel altijd volgt het Europees Hof van Justitie het advies van de advocaat-generaal, maar op 25 juli 2018 brak het hof met die gewoonte en oordeelde dat met CRISPR-Cas verbeterde planten gezien moeten worden als genetisch gemodificeerde organismen en dus door een duur, tijdrovend en onappetijtelijk proces moeten om tot de markt te worden toegelaten.
Bij De Technoloog van BNR klaagde Ernst van den Ende, directeur van de Wageningse Plant Sciences Group dat een absurde situatie is ontstaan. De klassieke mutagenese waarbij planten via bestraling of chemie aan een willekeurig mutatiebombardement worden blootgesteld is in Europa toegestaan. Dit schot hagel kwam in 2001 toen de Europese wetgeving over ggo’s is geschreven op een lijst met uitzonderingen (annex 1A).
Maar de veel nauwkeuriger techniek CRISPR-Cas9, die pas in 2012 ontdekt is, mag niet. Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier hackten het verdedigingsmechanisme waarmee bacteriën virussen uit hun DNA kammen. CRISPR is de zoekfunctie en Cas het schaartje. Daarmee vallen vrij precies wijzigingen in het DNA aan te brengen. Van den Ende gebruikt als metafoor de tomatenplant. Die heeft zo’n miljard basenparen, vergelijkbaar met 200 vuistdikke boeken. Daarvan zijn er in de afgelopen millennia met het wilde scheurwerk, dat klassieke verdeling heet, vier volledig herschreven. Met CRISPR-Cas kunnen we nu heel precies één letter tegelijk wijzigen. En dat mag dus niet.
Van den Ende stelt CRISPR, hiermee iets voordeliger voor dan terecht. CRISPR wordt niet alleen gebruikt voor puntmutaties maar ook om lappen tekst te copy-pasten. En daarbij worden bovendien soms foutjes gemaakt. Zo berichtte Science twee weken geleden dat een CRISPR-gebaseerde techniek die de genetische base C (cytosine) in een T (thymine) verandert eens in de 20 miljoen basenparen een foutje maakt, terwijl CRISPR-Cas9 zelf en een techniek die de A (adenine) in een G (guanine) verandert vlekkeloos werken. Maar doen alsof de motorzaag veiliger is dan de pincet is ridicuul.
Met CRISPR-Cas kan je dartpijltjes precies in de roos planten. Maar in Europa mag je alleen met je ogen dicht pijltjes gooien. Uiteindelijk gooi je heus een keer raak, maar je weet vooral heel zeker dat je eerst heel erg vaak misgegooid hebt. Dat is zonde van de tijd en het is onmogelijk om vol te houden dat het veroorzaken van een grote hoeveelheid ongecontroleerde mutaties veiliger is dan een kleine hoeveelheid gecontroleerde mutaties.
De huidige Europese ggo-wetgeving jaagt wetenschappers naar het buitenland, doordat ze hier hun studiekennis niet mogen inzetten en zet de Nederlandse zaadveredelingsbedrijven (goed voor een derde van de wereldhandel) op een achterstand. Tegelijk is het verbod niet te handhaven: het gebruik van CRISPR in Canadese appels is bijvoorbeeld niet te detecteren. ‘Voor onbekende DNA-mutaties wordt het al snel heel lastig of onmogelijk om deze te traceren,’ biechtte minister Schouten (LNV) vorig jaar al op aan de Tweede Kamer.
De Europese ggo-wet uit 2001 is dringend aan actualisatie toe. Zet CRISPR-Cas ook op een uitzonderingslijst (Annex 2A). Vrouwe Justitia moet een blinddoek dragen. Wetenschappers juist niet.
